Heidelberger Catechismus

Onlangs werd de 450e verjaardag van de Heidelbergse Catechismus in de monumentale Sint-Janskerk te Gouda herdacht.

Heidelberg

Het terras aan de stadszijde van het kasteel biedt een –ooit letterlijk– majestueus uitzicht over Heidelberg, de rivier de Neckar en het omliggende heuvellandschap. Boven de historische huizen, die tijdens de Tweede Wereldoorlog de geallieerde bommen bespaard bleven, torent de Heiliggeistkirche uit. Het is dit bouwwerk dat de schakel vormt tussen de stad, de keurvorsten en de catechismus. Hier preekte Ursinus voor het eerst uit ‘zijn’ leer- en troostboek. Nog iedere zondag komt de protestantse gemeente er samen.(Reform.Dagblad)

Westminster confessie

In de Westminster confessie vinden we een element dat ontbreekt in de Heid.Cat. namelijk het het eren van God en in Hem ‘alle eeuwige vreugde te vinden”. In de Heid. Cat wordt de dankbaarheid beklemtoond.Dat kan zelfs een soort verdienstelijkheid worden? Zondag 32 en33 ? Het genieten van God blijft achterwege. Moeten we iets terugdoen? Augustinus was de eerste kerkvader die zich afvroeg, hoe het zit met de relatie met God?

Vertaaling soms onjuist

Soms is de Nederlandse vertaling van de oorspronkelijke Duitse tekst niet juist .De literatuurwetenschapper dr.L.Wierenga heeft er onlangs op gewezen dat het oorspronkelijke Duitse woordje Trost, iets heel anders betekent dan troost. Het betekent ‘steun’, ‘houvast’. Het betekent zelfs steun in letterlijke zin. Iemand kon zijn invalide-stok ‘mijn steun’ noemen. Wo ist mein Trost geblieben? Ook zijn hoge bankrekening kon iemands steun genoemd worden. Het woordje ‘troost’ is gericht op mensen die verdriet hebben. Het moet dus algemener vertaald worden. Iets dergelijks is ook aan de hand met de woorden ‘vervloekte afgoderij’ .Het Duitse woord van toen betekende een daad of gewoonte die door het ‘kerkelijke gerecht’ veroordeeld was. Er moet dus staan dat God de mis als onrechtmatig veroordeelt. Zo stond het ooit in de Duitse grondtekst. Dat is niet zo polariserend als de vertaling ‘vervloekte afgoderij’.De keurvorst stond er op dat dit werd opgenomen .Felle reacties waren toen trouwens uitingsvormen van de heersende cultuur

Westminster confessie

Herdenking

Het belijdenisgeschrift werd op 19 januari 1563 officieel vastgesteld door Frederik III keurvorst van de Palts. Komende maanden wordt daar nog uitvoerig bij stilgestaan met ondermeer tentoonstellingen, debatavonden en een wetenschappelijk congres. Ook op deze plek willen we daar enige aandacht aan besteden.

52 zonsdagen

De wereldberoemde catechismus bestaat uit 52 zondagen. Het woord catechismus komt van het Griekse werkwoord katéchein= leren, onderwijzen. Z0dag 1 luidt:”Wat is is uw enige troost beide in leven en sterven?Dat ik beide in leven en sterven niet van mijzelf ben, maar het eigendom van mijn getrouwe Zaligmaker Jezus Christus.”. In de eeuw van vele oorlogen en grote kindersterfte is dit voor miljoenen mensen inderdaad een grote troost geweest. Vandaag formuleren we het liever anders en breder, bijvoorbeeld: Wat is jouw enig houvast? Of ‘Aan wie of wat hangt jouw leven? ‘

Existentieel

Dat neemt echter niet weg dat dit oude belijdenisgeschrift een zeer existentieel karakter draaagt. Het is als een speerpunt gericht op het hart van elke gelovige en zeer persoonlijk. De HC begint niet uit te leggen wie God is zoals de Nederlandse Geloofsbelijdenis, maar valt direct met de deur bij ons in huis. We worden bij het openen van de buitendeur onmiddellijk áángesproken: Wat is jou enig houvast? Is dat even schrikken! Maar het antwoord stuit ons nog meer tegen de borst: dat ik het eigendom ben van een ander.

Ik wil mijzelf zijn

De moderne mens reageert: Mag ik misschien mezelf blijven? Het antwoord doet hem teveel denken aan de slavernij van heel vroeger(zie Bijbelse slavernij) of aan het feodale stelsel van de Middeleeuwen. Toen waren er machtige heren, die weinig oog hadden voor het welzijn van hun slaven. Een slaaf had bovendien niets in te brengen bij zijn eigenaar. Ze werden toen ‘onmensen’ genoemd. Geen wonder dat juist die eigendomsgedachte door de mens van onze tijd met afschuw wordt afgewezen. De seculiere mens van nu wil niet horig zijn aan vreemde machten. Hij wil niet onderdanig zijn aan voorschriften van buitenstaanders. Hij wil autonoom zijn. Hij wil authentiek zijn. Daarom is de Heidelbergse Catechechismus vandaag niet populair meer. Wie het nog durft op te nemen voor dit belijdenisgeschrift wordt bedolven on de een lavastroom van vuurspuwende kritiek.

Een geweldig goede Meester

De critici hebben helaas geen flauw besef wie onze nieuwe Heer is. De mens is vandaag weliswaar bezet bezit, bezeten door duistere machten. Jezus Christus heeft ons van die machten principieel bevrijd. Hij heeft ons losgekocht op de slavenmarkt van dit leven.”Ik noem jullie geen slaven meer, want een slaaf weet niet wat zijn meester doet; vrienden noem ik jullie, omdat ik alles wat ik van de vader gehoord heb, jullie heb bekend gemaakt (Joh.15:15).

Zichzelf bezitten en bezeten zijn

De mens kan menen zichzelf te bezitten, maar hij is er op aangelegd - zichzelf bezittend- , bezeten te worden door God of door de duivel. Alle stof in de HC. wordt gegroepeerd rond de existentiële notie van de enige troost. Zo wordt bijvoorbeeld over de schepping niet als een zelfstandige grootheid gesproken, maar in relatie tot ons persoonlijk leven. Dat God de wereld heeft geschapen is nu een vraag geworden zelfs heftig aangevochten. Voor de HC. is dit vanzelfsprekend en daarom ook een reden om ons aan deze God toe te vertrouwen. De existentiële insteek van de H.C. maakt de toe-eigening voor de mens die 450 jaar later leeft , mogelijk. De belijdenis dat God de Schepper is leidt tot het vertrouwen dat deze Vader van Jezus Christus ook mijn vader is.

Onze cultuur die gericht is op authenticiteit staat haaks op het gedachtegoed van de HC. als je zegt dat als je van een Ander bent zou je niet meer authentiek zijn!

Bezwaren?

Toch zijn er natuurlijk wel bezwaren te noemen. Allereerst de historische afstand. Dat geldt trouwens voor elk geschrift dat eeuwen geleden is geschreven. Het belijdenisgeschrift draagt de sporen van de 16e eeuw. Ik denk aan de uitvoerige behandeling van de avondmaalsleer en de felheid waarmee de mis ter sprake komt. Dit laatste is een toevoeging van de keurvorst zelf. Ik denk aan zondag 10; over de voorzienigheid van God. Het belijdenisgeschrift blijft toch door zijn persoonlijk en existentieel karakter verrassend modern. Dat geldt ook voor het op 19 januari 2013 verschenen ‘International Handboek Catechismus’ van Arnold Huijgen e.a. De vele citaten in dit boek verstoren echter de leesbaarheid van dit recent verschenen handboek.

Eenheid ware geloof

Wat is de eenheid van het ware geloof? (volgens prof. dr. G.H. den Hertog, hoogleraar theologie in Apeldoorn)

Dat ook mijn geloof ‘hangt’ aan de beloften van het evangelie. Dan weet ik niet wat mij overkomt als ik te horen krijg:

1)dat God om Christus’ wil mijn God en Vader is,

2)dat Christus zich voor mij in Gods gericht gesteld heeft en zelfs de godverlatenheid doorstaan heeft om ervoor te zorgen dat ik nooit door God verlaten zou worden, en

3)dat de Heilige Geest ook mij is gegeven om mij vaste grond onder de voeten en een vast bestaan te geven in Gods genade en nooit meer van mij weggaat.

Meervoudigheid en veelvuldigheid

De catechismus is opgebouwd uit het geloof in de veelvoudigheid van God: God de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. Ik spreek liever van de veelvuldigheid dan van de drie-eenheid van God, want bij dit laatste krijg je als vanzelf vragen als: hoe kan drie nu één zijn?Het is juist die veelvoudigheid van God die kenmerkend is voor het christelijke geloof. Ieder mens wordt door het geloof in Christus opgenomen in deliefdevolle gemeenschap en het goddelijke gezelschap van God de Vader, de Zoon en God de Heilige Geest